محمد کرام الدینی
میخواستم این نوشته را با این جمله آغاز کنم که حدود سی سال پیش کسی نمیتوانست پیشبینی یا حتی تصور کند که امروز در روستایی که محل زندگی اینجانب است، «همهٔ» آدمیزادگان از فناوری اطلاعات و ارتباطات برخوردارند و از آن سود میبرند؛ زنان، مردان، پیران، جوانان، کودکان و حتی نوزادان هر یک به گونهای. اما بعد تصمیم گرفتم که در نوشتن چنین جملهای احتیاط کنم؛ چون واژهٔ «همه» واژهٔ خاصی است و نویسندگانِ علم توصیه میکنند که بهتر است در نوشتههای علمی حتیالامکان از برخی واژههای قاطع، مانند «همه»، «هیچ»، «حتمی» یا «بیگمان» پرهیز کرد. آنان میگویند مثلاً، به جای این که بنویسیم «همهٔ مردم»، بهتر است بنویسیم «بیشتر» یا اکثریت» مردم یا حداکثر بنویسیم «اکثریتِ قریب به اتفاق» مردم؛ زیرا ممکن است از هر جایی موردی استثنائی پیدا شود و کار را خراب و نویسنده را شرمنده کند.
همان گونه که ادعای برخورداری همهٔ مردم از فناوری اطلاعات و ارتباطات ادعایی جسورانه و متهورانه به نظر میرسد؛ ادعای مخرب بودن فناوری اطلاعات و ارتباطات برای محیط زیست نیز اغراقآمیز مینماید. هر چه باشد این فناوری برای تسهیل ارتباطات و تبادل اطلاعات برقرار شده و لاجرم باید در خدمت محیط زیست باشد، نه در خیانت آن.
شمشیر دولبه
فناوری اطلاعات و ارتباطات در واقع شمشیری دولبه است که برای محیط زیست هم سودمند است و هم زیانآور. وظیفهٔ ما برقراری تعادل بین این سود و زیان است، به نحوی که بتوان در مجموع از آن در خدمت به محیط زیست استفاده کرد.
o سودها: در مقیاس زمین
امروزه کرهٔ زمین به یاری ماهوارهها به طور ۲۴ساعته پایش میشود. این ماهوارهها در هر لحظه هر گونه تغییر را ثبت و گزارش میکنند. تغییرات یخهای قطبی، جریانهای اقیانوسی، دمای آب اقیانوسها، رشد و گسترش بیابانها، آتشسوزی جنگلها، تغییر حفرهٔ لایهٔ اوزون و تغییرات فضای سبز کرهٔ زمین همواره در زیر ذرهبین ماهوارهها قرار دارد. فناوری اطلاعات و ارتباطات با این پایشها در خدمت محیط زیست کرهٔ زمین است.
o سودها: در مقیاس خانهها و ساختمانها
دستگاهها و ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در کاهش مصرف انرژی خانهها و ساختمانها نیز سهم دارند. یکی از این موارد کمک به مدیریت ساختمانهاست. امروزه در بعضی از ساختمانها برای کنترل عوامل زیستمحیطی از این فناوری استفاده میکنند؛ مثلاً، سنجشگرهای هوشمند انرژی مصرفی خانهها و ساختمانها را در هر لحظه نشان میدهند. این کار به صرفهجویی انرژی در خانه کمک بسیاری میکند و به ساکنان هشدار میدهند تا وسایل اضافی را خاموش کنند.
o سودها: در کوچه و بازار
از سوی دیگر، میدانیم که فناوری اطلاعات و ارتباطات در کاهش کاربرد خوروها و دیگر وسایل نقلیه تأثیر بسیار داشته است. مثلاً، امروزه کمتر کسی برای پرداخت قبوض آب، برق، گاز یا تلفن به درون ساختمان بانکها وارد میشود و در صف میایستد؛ چون هر کس میتواند در خانه یا محل کار با وارد آوردن چند تَقه بر صفحهٔ گوشی هوشمند، یا رایانهٔ خود این کار را انجام دهد؛ یا حداکثر برای این کار از نزدیکترین دستگاه خودپرداز استفاده کند.
o زیانها: تولید گازهای گلخانهای
ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات با انرژی الکتریکی کار میکنند و نیروگاههای تولید الکتریسته کربندیاکسید تولید میکنند. در نتیجه هر چه بیشتر از این فناوری استفاده کنیم، میزان کربندیاکسید جوّ بیشتر میشود. همواره مقداری از کربندیاکسیدی که به جوّ زمین افزوده میشود از صنایع مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات است. مثلاً، مقادیر بسیار زیادی انرژی برای خنک کردن مراکز دیتای شرکتهای بزرگ فناوری که جایگاه نگهداری سِروِرهای آنهاست، مصرف میشود.
آیا سهمی از آلودگی که به حساب دستگاهها و ابزار فناوری اطلاعات و ارتباطات نوشته شده است، رقم درشت و قابل توجهی است؟ البته، این رقم اگر چه امروزه چندان درشت نمینماید؛ اما خطر اینجاست که این میزان پیوسته در حال افزایش است!
o زیانها: نو که رسید به بازار
این روزها چون نیک بنگریم، کمتر فناوریای پیدا میکنیم که با سرعت فناوری اطلاعات و ارتباطات تغییر کرده باشد. ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات با سرعت در حال پیشرفتاند. سال به سال گونههای نوینی از این ابزارها به بازار روانه میشوند و مصرفکنندگان را وسوسه میکنند. این مثل قدیمی «نو که رسید به بازار، کهنه شود دلآزار» در بارهٔ ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات صدق میکند. بسیاری از مردم ترجیح میدهند دستگاههای قدیمی و از مُدافتادهٔ خود را دور بیندازند یا به دیگران ببخشند و در عوض دستگاههای نو که عملکرد جدیدتر و بهتر دارند، بخرند. گوشیهای تلفن همراه، گوشیهای هوشمند، تبلتها، رایانههای شخصی، تلویزیونها، نمایشگرهای رایانهها، دستگاههای ارائهدهندهٔ بازیهای رایانهای، دستگاههای MP3 و حافظههای جانبی از جملهٔ این دستگاهها و ابزارهای سریعاً متکامل هستند. هر سال میلیونها تن از ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات دور ریخته میشود و این زبالههای سالانه به نحوی چشمگیر در حال افزایشاند.
زبالههای الکترونیک
دلآزار شدن یکی از بزرگترین مشکلات محیط زیستی انسان امروز را ایجاد کرده است: زبالههای الکترونیک. درون دستگاهها و ابزار فناوری اطلاعات و ارتباطات فلزات سنگین مانند سرب، ارسنیک و کادمیوم به کار رفته است. ریختن زبالههای این دستگاهها و ابزارها به طبیعت سبب آلودگی شدید محیط زیست شده است. این فلزات سنگین و سمّی به منابع غذایی کشاورزی یا به آبهای آشامیدنی راه یافته و به مرور زمان باعث مسمومیت انسان، بهویژه کودکان شدهاند.
امروزه، در برخی از کشورهای توسعهیافتهٔ غربی وارد کردن زبالههای الکترونیک به طبیعت ممنوع است؛ لذا بسیاری از این کشورها زبالههای الکترونیک خود را روانهٔ بعضی از کشورهای آسیایی مانند چین میکنند؛ چون در آنجا ممنوعیتی برای دفع آنها وجود ندارد. متأسفانه، در این مناطق کوههایی از زبالههای الکترونیک در محلهای بازی و زندگی کودکان انباشته شده و برخی افراد تهیدست از جمله کودکان در جستوجوی قطعاتی برای فروش و کسب درآمد در میان این زبالههای خطرناک میلولند. اگر چه یکی از راههای بازیافت جداکردن قطعات، مواد پلاستیک و فلزات گرانقیمت آنها برای استفادهٔ مجدد است، اما این کار را باید مدیریت کرد تا بدون آسیبرساندن به محیط زیست انجام شود.
بازیافت
لحظهای به گوشی تلفن همراه خود نگاه کنید. اجزای مختلف این گوشی از کجا آمدهاند؟ خاستگاه همهٔ بخشهای آن زمین است. پلاستیک، شیشه، فلزات سنگین، مواد معدنی کمیاب، فولاد، مس و همهٔ مواد دیگر موجود در آن از معادن به دست آمدهاند و باید پس از استفاده دوباره بازیافت شود و در گوشیهای دیگر مورد استفاده قرار گیرند. دور ریختن و خارج کردن آنها از چرخهٔ مواد سبب کمیابی آنها و ناپایداری طبیعت میشود. پس بهترین راه بازیافت آنها و استفادهٔ مجدد است.
بدون دیدگاه