بخش پنجم: مقاله‌نویسی

محمد کرام‌الدینی

بس‌که از قصه‌ی خوبش همه در فتنه فتند

کاین مقالات خوش از فهم خردمند گذشت

مولوی

تردید نداریم که همۀ شما به مفهوم «مقاله» نیک آگاهید، بنابراین، بهتر است برای پرهیز از درافتادن به اقیانوس بی حد و مرز تعریف‌ها و برای صرفه‌جویی در وقتِ گران‌بها از تعریف جامع و گستردۀ مقاله درگذریم.

امروزه مفهوم «مقاله» گسترده تر از قدیم است و به رسانه‌های دیگر غیرنوشتاری، مانند سینما، و عکاسی نیز کشیده شده است. در برخی کشورها درس «مقاله‌نویسی» در برنامه‌های درسی دانش‌آموزان دور‌ی متوسطه گنجانده شده و مقالات دانش‌آموزی ملاک و معیار پذیرش دانش‌آموزان در دانشگاه‌هاست.

انواع مقاله

اگر دشواری تعریف «مقاله» را پشت سر بگذاریم، دشواری دیگری پدیدار می‌شود که همانا دشواری گروه بندی انواع مقالات است.

بدیهی است چون مقاله را نمی‌توان در قالب تعریف ریخت، گروه بندی و دسته بندی انواع مقالات هم کاری ناشدنی و تلاش در این راه اتلاف عمر است. اما بیایید در اینجا توافق کنیم که آدمی‌زاد، به طور کلی دو نوع مقاله می‌نویسد: یکی «مقالۀ عمومی» و دیگر «مقالۀ تحقیقی». مقالۀ عمومی نوشته‌ای کوتاه یا بلند، به نثر و دربرگیرندۀ نظر نویسنده دربارۀ موضوعی است؛ در حالی که مقالۀ تحقیقی ساختاری منسجم تر، شامل مقدمه، بدنه، نتیجه گیری و کتاب شناسی دارد و محصول نوعی تحقیق است. مقالات علمی از نوع مقالات تحقیقی‌اند.

انواع مقالات تحقیقی

• علمی ـ پژوهشی

مقالۀ علمی-پژوهشی گزارشی نو و اصیل از جست و جوی نظام‌مند نویسنده در پدیده‌های طبیعی به قصد بیان اندیشه یا حل مشکلی علمی و نشر آن برای استفادۀ دیگران است. انتظار می‌رود که در نتیجۀ ارائۀ مقالۀ تحقیقی کاربردها، روش‌ها، مفاهیم و مشاهدات جدیدی در زمینۀ علمی به وجود آید و مرزهای علوم فناوری گسترده تر شود.

مخاطبان

مقالات علمی-پژوهشی در اصل برای استادان دانشگاه‌ها، دانشجویان دوره‌های دکتری و کارشناسی ارشد و پژوهشگران شاغل در مراکز علمی، تحقیقاتی و تولیدی نوشته می‌شوند.

• علمی ـ مروری

هر گاه یکی از متخصصان به بررسی و مرور موضوع تخصصی خود در نوشته‌های دیگر متخصصان بپردازد و براساس آن‌ها مقاله‌ای ارائه دهد، مقاله ای علمی-مروری پدید آورده است.

مخاطبان

مقالۀ علمی-مروری در اصل برای متخصصان و پژوهشگران نوشته می‌شود.

• علمی ـ ترویجی

اگر بخواهیم به ترویج یکی از رشته‌های علمی در میان مردم یا مخاطبان خاص غیر متخصص یا دارای تخصص کم بپردازیم و آگاهی مخاطبان را در زمینه ای علمی بالاتر بیریم، یا مفاهیم جدیدی برای آنان عرضه کنیم، آن گاه به سراغ مقالات علمی-ترویجی می‌رویم.

مخاطبان

نویسندۀ مقالۀ علمی-ترویجی معمولاً دستاوردهای علمی ـ فنی و حرفه‌ای آموزنده و جالب را به زبانی ساده و غیر فنی برای افراد کم تخصص یا غیر متخصص ارائه می‌دهد.